ZACHOWEK

Zachowek odnosi się do ustawowej części spadku, do której uprawnieni są niektórzy członkowie rodziny, niezależnie od tego, co określono w testamencie spadkodawcy. Mają do niego prawo: dzieci, wnuki, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, jeżeli zostali pominięci w testamencie lub w darowiznach zrealizowanych przed jego śmiercią. Do obliczenia jego wysokości bierze się pod uwagę ułamkowy udział w spadku danej osoby oraz tzw. substrat zachowku – wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku.

Dodatkowo w myśl art. 992 k.c. przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się tych, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Wartość spadku ustala się poprzez zsumowanie wartości wszystkich składników spadku, takich jak: nieruchomości, ruchomości, środki pieniężne, przedsiębiorstwo w spadku itp. Uwzględnia się też otrzymane przez pominiętego spadkobiercę darowizny oraz zapisy. Po zmianach, przy wyliczaniu zachowku od 22.05.2023 r. należy także doliczyć do spadku fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę.

Ponadto, jeśli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, na należny mu zachowek należy zaliczyć:

• świadczenia na wychowanie i wykształcenie ogólne oraz zawodowe, jeśli przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku;
• koszty zrealizowanego przez fundację rodzinną obowiązku alimentacyjnego ciążącego na spadkodawcy, jeśli przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Jednocześnie należy podkreślić, że uprawnienie do domagania się zachowku aktualizuje się tylko wówczas, gdyby osoba najbliższa spadkodawcy dziedziczyłaby po nim na podstawie ustawy.

Roszczenie o zachowek nie przysługuje natomiast:

• uprawnionemu wydziedziczonemu (roszczenie przysługuje jednak jego zstępnym);
• spadkobiercy uznanemu za niegodnego dziedziczenia (roszczenie przysługuje jednak jego zstępnym);
• małżonkowi wyłączonemu od dziedziczenia ustawowego na podstawie art. 940 k.c.;
• spadkobiercy, który odrzucił spadek (roszczenie przysługuje jednak jego zstępnym);
• spadkobiercy, który zrzekł się dziedziczenia (roszczenie przysługuje jednak jego zstępnym, chyba że skutki umowy zostały na nich rozciągnięte);
• uprawnionemu, który zrzekł się prawa do zachowku na podstawie art. 1048 k.c.

Miarkowanie zachowku

Warto zauważyć, że w sytuacji, gdy przedmiotem spadku jest przedsiębiorstwo, a jego wartość jest znacząca, to sytuacja ta ma niebagatelny wpływ na wysokość ewentualnego zachowku. Konieczność jego wypłaty uprawnionym może prowadzić do problemów finansowych firmy. Dlatego przy okazji zmian związanych z wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego regulacji o fundacji rodzinnej ustawodawca zdecydował się wyposażyć obowiązanych do zapłaty zachowku w instrumenty służące miarkowaniu należnego zachowku. Obowiązany będzie mógł żądać od sądu rozpoznającego powództwo o zachowek odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia zachowku na raty, odroczenia terminu zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużenia tego terminu na okres łącznie nieprzekraczający 5 lat, a wyjątkowo 10 lat, a nawet obniżenia zachowku (art. 997¹ k.c.). Sąd podejmując decyzję co do uznania roszczenia, zobowiązany będzie do uwzględnienia sytuacji osobistej i majątkowej obu stron. W przypadku, gdy okoliczności uzasadniające obniżenie wysokości zachowku ustaną, uprawniony do zachowku będzie mógł żądać zwrotu sumy, o którą zachowek obniżono, w zawitym terminie 5 lat od dnia obniżenia zachowku.

Zapraszam do kontaktu i zadawania pytań.