Podział majątku wspólnego malżonków może nastąpić w przypadku rozwodu, separacji lub śmierci jednego z małżonków. Zanim jednak zaczniemy dzielić wspólny majątek małżonków określmy co wchodzi w jego skład.
Ustawodawca przyjął, że majątek wspólny małżonków tworzą przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, z wyjątkiem tych, które enumeratywnie zaliczane są do majątków osobistych małżonków.
Z uwagi na powyższe w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ujęto jedynie przykładowe składniki majątku wspólnego, te najbardziej powszechne i najbardziej istotne z ekonomicznego punktu widzenia.
Zatem do majątku wspólnego należą w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. Oznacza to każde wynagrodzenie, bez względu na podstawę prawną zatrudnienia. Wynagrodzenie za pracę obejmuje wynagrodzenie podstawowe wraz z uzupełniającymi je składnikami, tj. premiami oraz różnego rodzaju dodatkami. Na równi z wynagrodzeniem za pracę należy traktować wszelkiego rodzaju nagrody pracownicze, m.in. nagrody jubileuszowe, wypłaty z tytułu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, diety, zwrot kosztów podróży, odprawy (emerytalna, rentowa i pośmiertna) czy odszkodowanie przysługujące z powodu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia;
- dochody z majątku wspólnego, wiążą się one z przedmiotami majątkowymi wchodzącymi w skład majątku wspólnego, a nie tylko z korzyściami pieniężnymi;
- dochody z majątku osobistego nabytego np. w drodze darowizny przez jednego z małżonków. Dochody takie są bowiem rozumiane jako pożytki, typu płody z rzeczy, np. zboże, czynsz z najmu lokalu mieszkalnego, odsetki od wierzytelności, czynsz dzierżawny;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego oraz kwoty zwaloryzowanych składek emerytalnych. Małżonkowie mają pisemny obowiązek informowania o łączących ich stosunkach majątkowych i ich zmianach. Środki zgromadzone w funduszu emerytalnym przez jednego lub oboje małżonków podlegają podziałowi w trakcie podziału majątku wspólnego. Należy podkreślić, że do majątku wspólnego należą także kwoty zwaloryzowanych składek emerytalnych, zewidencjonowanych na subkoncie.
- udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i akcje jeśli pochodzą ze środków z majątku wspólnego, to należą do majątku wspólnego, lecz należy w szczególności przyjąć, że wspólnikiem jest jedynie małżonek będący stroną umowy spółki, a udział wchodzi w skład majątku wspólnego. Jednocześnie małżonek wspólnika bądź akcjonariusza nie uzyskuje prawa osobistego w postaci członkostwa w danej spółce;
- wierzytelności w postaci zwrotu środków zgromadzonych na rachunku bankowym, jak i wkładu na książeczce oszczędnościowej wystawionej na nazwisko tylko jednego z małżonków, jeżeli pochodzą ze środków objętych wspólnością ustawową, także wchodzą w skład majątku wspólnego;
- wygrana na loterii lub w innych grach losowych bądź premie, nagrody, ale nie za osobiste osiągnięcia, wchodzą w skład majątku wspólnego;
- spółdzielcze prawa do lokalu w spółdzielniach mieszkaniowych. Do majątku wspólnego przynależy także prawo najmu lokalu komunalnego, za który uiszczany jest czynsz w wysokości regulowanej uchwałą rady gminy, i co za tym idzie – podlega rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego.
Należy stwierdzić, iż ustrój ustawowy (wspólność majątkowa) jest ustrojem preferowanym przez ustawodawcę i ma charakter powszechnego reżimu majątkowego. Z reguły powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. W tych okolicznościach udział każdego z małżonków nie jest określony ułamkiem, a zatem ma charakter bezudziałowy (wspólność łączna).
Można powiedzieć, że w ustroju wspólności ustawowej istnieją trzy masy majątkowe, tj. majątek wspólny małżonków i majątki osobiste każdego z małżonków. Do majątku wspólnego znajdują zastosowanie przede wszystkim przepisy prawa rodzinnego z ewentualnością stosowania w drodze analogii przepisów Kodeksu cywilnego. Z kolei do majątków osobistych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z jednoczesnym zastrzeżeniem pewnych odmienności wynikających z k.r.o. Należy podkreślić, że chociaż następuje wyodrębnienie prawne tych mas majątkowych, to w praktyce w czasie trwania wspólności ustawowej nie następuje ich wydzielanie i co do zasady stanowią one zwartą całość gospodarczą. Dopiero po ustaniu wspólności następuje rozdzielenie majątków i ich rozliczenie w drodze umowy bądź postępowania sądowego.
W sytuacji, gdy wspólność majątkowa małżeńska ustała w wyniku śmierci jednego z małżonków lub uznania go za zmarłego, umowa o podział majątku wspólnego musi zostać zawarta między pozostałym przy życiu małżonkiem a spadkobiercami drugiego z małżonków. Po ustaniu wspólności ustawowej pozostają dwa majątki; każdy należący do jednego z małżonków lub ich następców.
Zgodnie z polskim prawem w przypadku, gdy jeden z małżonków umiera, majątek wspólny małżonków jest przedmiotem spadku. Mienie małżonków, które było ich wspólną własnością, a nie uległo rozliczeniu w trakcie ich życia, wchodzi w skład spadku zmarłego małżonka. W przypadku braku testamentu mającego wpływ na udziały w majątku, dziedziczenie przebiega zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Przydział majątku wspólnego po zmarłym małżonku zależy od konkretnych okoliczności, takich jak istnienie spadkobierców po zmarłym małżonku (np. dzieci, rodzice).
Najmniej skomplikowana sytuacja będzie, jeżeli małżonek pozostały przy życiu jest jedynym spadkobiercą zmarłego współmałżonka. Nabywa on – tytułem spadkobrania – należny mu udział w majątku wspólnym, a co za tym idzie, przypada mu cały majątek, który był objęty wspólnością ustawową (jeśli nie zostały zawarte inne umowy w formie testamentowej).
Chcąc to wszystko trochę bardziej skomplikować załóżmy, że małżeństwo nie miało dzieci (zstępnych). W tych warunkach po zmarłym małżonku spadkobiercami ustawowymi są małżonek i rodzice spadkodawcy. Jednak jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada rodzeństwu spadkodawcy. Pomiędzy żyjącym małżonkiem i spadkobiercami małżonka, który zmarł, powstaje zatem wspólność majątkowa obejmująca dawny majątek wspólny małżonków.
Biorąc pod uwagę jakie składniki (wskazane wyżej) wchodzą do majątku wspólnego małżonków śmiało można sformułować tezę, że sytuacja ta może spowodować różnego rodzaju nieporozumienia. Dotychczasowy majątek dorobkowy małżonków będzie bowiem dzielony z teściami lub rodzeństwem spadkodawcy, czyli szwagrami lub szwagierkami.
Dodatkowo w orzecznictwie przyjmuje się, że w sprawach o podział majątku wspólnego małżonków po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej przedmiotem podziału są tylko aktywa, a w szczególności prawo własności (współwłasności). Długów zaciągniętych przez oboje małżonków zasadniczo nie można rozliczać przy podziale majątku wspólnego.
Co prawda nie wyłącza to dochodzenia roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z małżonków jednak nie może być rozliczane w postępowaniu działowym.
Zapraszam do kontaktu i zadawania pytań.
